Andrea Gil.- Plaka tektonikeen mundua.

1. Plaken tektonika.

1.1 Plaken tektonikaren teoria

Plaketako tektonikoaren teoriaren arabera, lurrazala dago bere airera mugitzen diren plaka zurrun dozena batek gutxienez osatuta. Bloke hauek geruza bero eta malguaren gainean egoten dira, astenosfera deitutakoa.

Material lodi hori astenoferan egiten duen mugimendua goiko plakak mugitzea, hondatzea edo altxatzea behartzen ditu.

Plaka tektonikoaren teoria sinplea da: beroa igotzen da. Aire beroa aire hotzeko gainetik igotzen da eta ur berotako korronteek ur hotzetakoetako gainetik flotatzen dute.

Ere bai aplikatzen da lurreko azaleraren azpian dauden haitz beroetan: astenosferako, edo magmako erretako materiala, gorantz igotzen da, materiak hotsa bitartean eta gogortuta gero eta gehiago hondoratzen da hondora. Hondatzen den haitza beheko astenosferaren tenperatura garaietara heltzen da, berotzen da eta berriro jaisten hasten da.

Mugimendu jarraitu hau konbekzioa deitzen da. Erretako materiala azalerantz joaten da, azal berria eratuz.

1.2 Plaken tektonikaren Frogak. 

Gertaera behagarriak daude gure plaketako tektonikoaren teoriaren frogak kontuan hartzen duten planetan: bandeado dortsaletako paleomagnetikoa dira, deriba polarra, hondo ozeanikoaren adina eta lurrikaretako eta sumendietako banaketa osoa.

1.3 Plaka motak.

Gure planetaren plaka guztizkoa 28ko da, baina ez guztiek garrantzi bera dute, baina garrantzitsuenak hauek dira:

• Plaka Hegoamerikarra: Hego Amerika guztia eta Atlantikoko leku bere gain hartzen ditu
• Plaka Iparramerikarra: Estaltzen du Ipar Amerika, Groenlandia, Karibeko eta Atlantikoko parte batzuk , Artika Glaziarreko eta Siberiaren leku batzuk
• Plaka Eurasiarra: Eurasia Abarka India izan ezik, Arabia eta Siberia.
• Indoaustraliana Plaka: India, Australia eta bere inguruko ozeanoa estaltzen ditu.
• Plaka Afrikarra: Afrikak guztia osatuta dago.
• Plaka Antartikoa: Antartika guztia eta bere inguruko ozeanoa estaltzen ditu erabat.
• Plaka Baketsua: Abarka hau Ozeano Barearen leku gehiena estaltzen du. Planetako handiena da.

1.4 Plaken harteko higidura motak.

            1.4.1 Ertz motak
            1.4.2 Egitura geologikoak.
            1.4.3 Plaka motak

• Mendikateak:

Bi plaka talka egiten duetenean, lurrazala gorantz  bultzatzen du eta tolestura handiak eratzen dituen, mendikateak talka-zonan zehar sortzen dira.

• Hobiak:

Plaka-talkak haietako bat honda dadila subdukzioa deitutako fenomenoaren aurrekoaren azpian eragiten duenean. Gehienetan subdukzioetako zonetan hobia deitutako amildegi ozeaniko itzela eratzen da.

Tolesturak azalean produzitzeko bi plakak talka egiterik beharrezkoa ez dela kontuan izan behar dugu.

Bi plaka dibergenteak direnean (banantzen direnean) hau pasa dezake:

• Hondo ozeanikoetako leku batzuetan bi plakaren arteko magma hor dago,azalerantz joaten da eta plaka tektonikoak banantzearen eraginez bultzatzen ditu. 
• Igotzerakoan eta itsasoarekiko kontaktua hartzean, magma hozten du eta eraldatuz solidotzen du astiro mendikate itsaspeko edo dortsalean

            1.4.4 Adibideak.

Japoneko lurrikara eta tsunamia.

2011ko Japoniaren lurrikara eta tsunamia, lurrikaren tamaina9 MW3 izan ziren eta  itsasikara-olatuak edo tsunamiak 10 metroko olatuak sortu zituen. Lehen une batean bere tamaina MW 7,9 gradutan kalkulatu zen, geroago areagotu zela 8,8tara, 8,9 gradutara baina azkenean 9 koa. Lurrikarak, adituen arabera 2 minutu gutxi gorabehera iraun zuen. Lurrikara gertatu zen Pazifikoako plakaren eta plaka Iparramerikarraren arteko subdukzio plaken arteko interfaseko zonaren hurbiltasunetan tokialdatze baten ondorioz.

1.4.4.1 Bolkanismoa 

Bolkanismoa gertatzen da Lurraren barneko erretako materiala irteten denean arrakaletan, arteketan eta zuloetan zeharreko azalerara. Irteten den material alaba deitzen da. Materiala azalerara irteten bada arteka bategatik edo lurreko arrakalagatik, mantu handietan isurtzeak, emisio-lekutik urruntzen direnetan, azal handia estaliz joaten dira. Hurrengo material-irteerak, goi-ordoki basáltikaseko  eraketa produzi dezake. Aitzitik materiala zulo batengatik irteten bada, ematen du kono eraketara jatorria, zeinen forma erupzio tipoa mendean egongo den. Bere historian zehar bestalde, kono bolkanikoak bere erupzio tipoa aldatu dezake



1.4.4.2 Sismikotasuna 

Lurrikarak mugimendu sendoak dira bi plaka aurka ipintzen diren tokiangertatzen da; hots, geologikoki ezegonkorrak diren areetan. Hain zuzen, presioek eta plaken arteko tentsioek haitzen elastikotasuna gainditzen dutenean gertatzen dira; orduan, askatzen da uhin bezala hedatzen dena eta azalera iristerakoan, mugimendu zakarrak eragiten dituen energia handi edo astinaldia. Egon al dira jatorri bolkanikoko lurrikarak edo jatorri tektonikoko lurrikarak. Jatorri bolkanikoko lurrikarak labaren bultzadak askatutako energia kantitate handiaren emaitza bezala lurreko azalean eta kraterretik ihes egiten duten gasetan egoten diren mugimenduak. Jatorri tektonikoko lurrikarak Badira bi plaka tektoniko, haietako bat uzterakoan, mantentzen dituen tentsio indarraren oreka hausteak askatutako energiarekin gertatzen direnak. Jatorri tektonikoko lurrikarek mugitzea eta sortzen diren tokitik distantziako ehunka kilometrotara kokatutako zonetaraino hedatzea joera dute. Hiru taldeetan banatu ahal dira. 

• Gainazalekoak, hipozentroa|hipogunea mugatzen den tokian azal|azalera 60 km baino gutxiago.

• Erdi mailakoak, fokua mugatzen denean 60en eta sakontasun 300 km-en artea

• Sakonak, zeinen fokua 300 km-etarako sakontasun handiagoetara mugatzen da.

1.4.4.2 Ozeanoan hedapena.

Lurraren funtzionamenduan gertatzen diren energia eraldaketetan, ozeanoek, eta hidrosferak horrenbestez, energiak Lurreko gainerako geruzekin harreman zuzenean betetzen duen katearen maila bat osatzen dute. Ozeanoen hedapenan eragina dute, alde batetik, Lurreko gainerako geruzekin gertatzen diren energia trukeek, eta, bestetik, masa isurkariaren beraren baitan sortzen diren energia aldaketek. Horren arabera, bi eratako prozesu dinamikoak bereizten dira; exogenoak, ozeanoetara beste ingurune batzuetako energia dakartenak, eta endogenoak, masa isurkariaren baitako energia mailaren aldeen ondorioz gertatzen direnak. Prozesu endogenoek, dena den, hidrosferak ingurunearekin duen energia trukea dute abiapuntua, prozesu exogenotzat hartuak ez diren arren. Sailkapen horren arabera, badira zenbait itsaslaster endogeno, baina olatuen fenomenoa, adibidez, prozesu exogenoa da.